Zjawisko kryzysu jest jednym z aktualnych i słabo zbadanych zjawisk psychologicznych.
We współczesnym świecie nie da się uniknąć zjawisk kryzysowych. Ludzkość dąży do stabilności, jednak absolutna stabilność jest niemożliwa. Subiektywne i obiektywne czynniki wytrącają człowieka z równowagi, czego skutkiem są pojawiające się sprzeczności. Pojęcie stanów kryzysowych wiąże się ze sprzecznościami. Mówiąc o kryzysie, zazwyczaj akcent kładziony jest na negatywny aspekt zjawiska. Jednakże kryzys, niezależnie od tego, niesie ze sobą dwie funkcje: z jednej strony destrukcyjną, z drugiej – twórczą. Osoba albo zwiększa poziom swojej integralności, albo pogrąża się w traumatycznych przeżyciach i odczuciach.

W tym przypadku mówimy o kryzysie jako o naturalnym zjawisku w życiu człowieka.

„Kryzys”, z greckiego krineo, dosłownie oznacza „rozdroże dróg”. W języku chińskim słowo „kryzys” składa się z dwóch znaków, z których jeden oznacza „niebezpieczeństwo”, a drugi – „możliwość”.
W ten sposób samo słowo „kryzys” niesie w sobie znaczenie zagrożenia, konieczności działania oraz wyjątkowości sytuacji. Kryzys oznacza sytuację ostrą, wymagającą podjęcia decyzji – punkt zwrotny, decydujący moment.

Człowiek przez całe życie styka się z kryzysami, wychodzi z nich, radzi sobie, znajduje skuteczne sposoby. Jednak zamiast docenienia tego doświadczenia, często dochodzi do jego dewaluacji.
„Każde przejście na kolejny etap rozwoju zmusza człowieka do zburzenia istniejących struktur obronnych. Staje się wrażliwy i delikatny jak embrion, ale jednocześnie zyskuje zdolność adaptacji. Przejście to może trwać kilka lat. Po jego pokonaniu następuje okres względnej stabilności i spokoju oraz poczucie równowagi”.

Kryzysy występują w każdej strukturze: społecznej, systemowej, naukowej, psychologicznej itd.

Ciekawe jest medyczne rozumienie pojęcia kryzysu jako stanu przejściowego, ciężkiego, wywołanego chorobą, stresem, urazem. W kontekście kryzysu osobistego (psychologicznego) często pojawiają się stresy i traumy.

Psychologiczny kryzys to emocjonalnie znaczące wydarzenie, radykalna zmiana aktualnej sytuacji, która wpłynęła na człowieka.
Podczas kryzysu psychicznego człowiek doświadcza poczucia braku bezpieczeństwa, niepewności, konieczności wyboru lub adaptacji. Człowiek przeżywający kryzys chce zachować wszystko tak, jak było wcześniej. Jednak po wystąpieniu kryzysu powrót do stanu sprzed niego nie jest już możliwy.

Kryzys psychiczny ma trzy fazy:

• faza przedkryzysowa – zwykle niezauważalna dla osoby;
• faza kryzysu – okres krytyczny;
• faza pokryzysowa – kryzys albo się rozwiązuje, albo przechodzi w stan przewlekły.

Człowiek często nie dostrzega pierwszej fazy – zaprzecza, co jest mechanizmem obronnym. Jednak można mówić o sygnałach ostrzegawczych. Ważna jest świadomość sytuacji, redukcja napięcia, rozwiązanie konfliktu.

Kryzys to całościowa zmiana osobowości dziecka, regularnie występująca na granicy stabilnych okresów, związana z pojawieniem się nowych struktur psychologicznych.

Kryzysy dzielą się na:

• wewnętrzne – wynikające z wewnętrznych procesów, pracy układu nerwowego;
• zewnętrzne – wywołane przez traumatyczne wydarzenia zewnętrzne (klęski żywiołowe, strata bliskiej osoby, rozwód itd.)

Może wystąpić ich nałożenie, lecz zwykle jeden z nich dominuje.

Kryzysy dzielimy również na:

• normatywne – przejściowe, przewidywalne, dotykają wszystkich (np. kryzys wieku, cyklu życia rodziny);
• nienormatywne – wynikające z nagłych wydarzeń, nieprzewidywalne, nie występują u wszystkich. Przykładami są utrata i żałoba.

Trzy główne grupy kryzysów:

• kryzysy rozwojowe (w tym wiekowe);
• kryzysy utraty (np. rozwód);
• kryzysy traumatyczne – wywołane przeszłą lub bieżącą traumą.

W pracy z kryzysem ważne jest jego zaakceptowanie jako faktu, analiza alternatyw, podjęcie decyzji z uwzględnieniem ryzyka.

Człowiek w kryzysie często nie wie, co się z nim dzieje. W przypadku utraty lub żałoby może brakować mu motywacji, pogrąża się w emocjach. Potrzebuje wtedy empatii i ludzkiego wsparcia.

Kryzysy dzielą się na :

• kryzysy rozwojowe,
• kryzysy relacyjne,
• kryzysy duszy,
• kryzysy utraty,
• kryzysy sensu życia,
• kryzysy moralno-etyczne.
  Wszystkie te kryzysy są osobiste.

10 krytycznych momentów w rozwoju rodziny:

1. Poczęcie, ciąża i narodziny dziecka
2. Rozwój mowy dziecka
3. Relacje dziecka ze światem zewnętrznym
4. Wejście w wiek dojrzewania
5. Opuszczenie domu przez dorosłe dzieci – „puste gniazdo”
6. Małżeństwo dzieci – nowi członkowie w rodzinie
7. Menopauza
8. Spadek aktywności seksualnej mężczyzn
9. Rodzice stają się dziadkami
10. Śmierć jednego z małżonków

Kryzysy wieku:

• noworodkowy – przejście z życia płodowego do niemowlęcego;
• 1 roku – dziecko zaczyna rozumieć swoją odrębność;
• 3 lat – bunt, przejście do wieku przedszkolnego;
• 7 lat – przygotowanie do szkoły, wzrost wymagań;
• okres dojrzewania (13 lat)

Kryzysy wieku dziecięcego są powiązane z pracą układu nerwowego i stosunkowo szybko mijają.

W dorosłości najczęściej stosowana jest klasyfikacja następująca:

• przejście do wczesnej dorosłości (17–22)
• kryzys trzydziestki (28–33)
• przejście do średniej dorosłości (40–45)
• kryzys pięćdziesiątki (50–55)
• przejście do późnej dorosłości (60–65)

Do kryzysów prowadzą:

• trudności zewnętrzne (brak mieszkania, pracy),
• nagłe wydarzenia (katastrofy, wypadki),
• nieumiejętność radzenia sobie z wydarzeniami rodzinnymi.

Wskaźniki kryzysu:

• wzrost lęku,
• pogorszenie relacji,
• utrata zainteresowań,
• wycofanie,
• apatia,
• zmiany w postrzeganiu czasu i ciała,
• poczucie utraty tożsamości,
• nawracające traumy.

Funkcje kryzysu:

• zmiana wewnętrznych oparć,
• przemiany w myśleniu,
• poszukiwanie sensu,
• powrót do własnych pragnień,
• kontakt z samym sobą.

Samopomoc w kryzysie bez wsparcia specjalisty:

• uświadomienie sobie, że kryzys się wydarzył,
• uznanie legalności własnych emocji,
• nauka panowania nad sobą, redukcja napięcia,
• docenienie własnych możliwości.

Pomocne może być stworzenie „listy zasobów”, podzielonej na sfery:

• fizyczna (sport, masaż, dieta),
• emocjonalna (spotkania, wydarzenia),
• umysłowa (czytanie, łamigłówki),
• duchowa (modlitwa, medytacja)

Lista powinna być regularnie aktualizowana i wykorzystywana w trudnych chwilach.

Ważne pytania:

• Co zostało utracone?
• Z czego można było zrezygnować?
• Co zostało zyskane?
• Co można jeszcze zyskać?

W kryzysie zmienia się ciało i oddech – warto zwrócić na nie uwagę. Proste ćwiczenia fizyczne i techniki oddechowe (np. „oddech kwadratowy”) są bardzo skuteczne.

Nie każdy kryzys wymaga terapii. „Normalny” kryzys psychologiczny jest potrzebny. Ale kiedy stres się przedłuża i zasoby organizmu się wyczerpują, może dojść do „kryzysu patologicznego” – wtedy pomoc specjalisty jest konieczna.

Kryzys  to bolesne, ale naturalne doświadczenie w życiu człowieka. Może być punktem zwrotnym, prowadzącym do większej samoświadomości, odporności i rozwoju.

Pamiętaj: kryzys minie. Ty przetrwasz. A po drugiej stronie czeka coś nowego.